Бірінші дүниежүзілік соғыстың ең қанқұйлы шайқастарының бірі – Сомма шайқасы. Ол 1916 жылы Батыс майданда одақтас әскерлер мен Германия арасында өтті. Бұл қанды қақтығыс әскери тактиканың жаңа әдістерін енгізіп, соғыстың бетбұрысты кезеңдерінің бірі болды. Төменде осы шайқасқа қатысты қызықты деректер берілген.
- Сомма шайқасы 1916 жылдың 1 шілдесінде басталып, 18 қарашаға дейін жалғасты. Бұл шайқас шамамен 141 күнге созылып, миллиондаған адамның өмірін қиған. Оны тарихтағы ең ұзақ және ауыр шайқастардың бірі деп санайды.
- Бұл қақтығыс Сомма өзенінің бойында болғандықтан осылай аталған. Францияның солтүстігінде орналасқан бұл аймақ Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде негізгі майдандардың бірі болды. Жер бедерінің ерекшелігі мен стратегиялық маңызы оны шайқас алаңына айналдырды.
- Сомма шайқасында танктер алғаш рет қолданылды. Ұлыбритания әскері 1916 жылдың 15 қыркүйегінде Mark I танкілерін майданға шығарды. Бұл техника сол кездегі соғыс жүргізу тәсілдеріне үлкен өзгеріс әкелді.
- 1 шілде – шайқастың алғашқы күні Бірінші дүниежүзілік соғыс тарихындағы ең қанқұйлы күндердің бірі болды. Британ армиясы сол күні 57 000-нан астам адамынан айырылды, оның ішінде 19 000 сарбаз қаза тапты. Бұл Ұлыбритания үшін бір күн ішінде болған ең үлкен шығын саналды.
- Одақтастар шабуыл алдында артиллериялық дайындықты жеті күн жүргізді. Британ және француз әскерлері жау шебіне үздіксіз зеңбірекпен соққы беріп, окоптарды жоюға тырысты. Алайда неміс бекіністері берік болып, күтпеген қарсылық көрсетті.
- Шайқас кезінде ағылшындар мен француздардың әскер саны басым болды. Ұлыбритания мен Франция шамамен 1,2 миллион жауынгер жұмылдырса, Германияның бұл аймақтағы әскері 600 000-ға жуық болды. Соған қарамастан, немістер айтарлықтай қарсылық көрсетті.
- Бұл шайқаста пулеметтер үлкен рөл атқарды. Неміс армиясы өз бекіністерінде Maxim пулеметтерін тиімді пайдаланып, одақтастарға ауыр шығын әкелді. Ұлыбритания мен Франция жаяу әскер шабуылын жалғастырғанымен, пулемет оты оларды қырып салды.
- Сомма шайқасында ұшақтар да маңызды рөл атқарды. Әскери авиация барлау, бомбалау және жау позицияларын анықтау мақсатында кеңінен қолданылды. Бұл Бірінші дүниежүзілік соғыста әуе күштерінің маңыздылығы арта бастаған кезең болды.
- Шайқас барысында қазылған окоптардың ұзындығы жүздеген шақырымға жетті. Әскерлер окоптарда айлар бойы өмір сүріп, ауыр санитарлық жағдайларға тап болды. Бұл жағдай аурулардың таралуына себеп болды.
- Шайқас алаңының кейбір бөліктерінде сарбаздар тек бірнеше метр үшін күресті. Көптеген майдан аймақтарында екі жақтың әскері бір-бірінен бар болғаны 100 метр қашықтықта болды. Осы себепті шайқас өте баяу жүрді.
- Ұлыбритания құрамында көптеген колониялық әскерлер шайқасты. Австралия, Канада, Жаңа Зеландия және Үндістан сарбаздары бұл майданда ерен ерлік көрсетті. Олардың үлесі шайқастың жалпы барысына үлкен әсер етті.
- Сомма шайқасы тактикалық тұрғыдан одақтастардың жеңісі деп есептелгенімен, нақты әскери нәтиже мардымсыз болды. Британ және француз әскерлері немістерді бірнеше шақырымға ғана шегіндірді. Алайда, шайқас Германияның әскери күшін әлсіретуге көмектесті.
- Бұл шайқаста Германия өз армиясын қайта ұйымдастыруға мәжбүр болды. Ауыр шығыннан кейін немістер жаңа қорғаныс жүйелерін әзірлеп, «Гинденбург желісі» деп аталатын қуатты бекіністер салды. Бұл қорғаныс жүйесі келесі жылдары одақтастар үшін үлкен кедергі болды.
- Сомма шайқасынан кейін тактикалық өзгерістер орын алды. Әскерлер шабуыл кезінде кең көлемде артиллерия мен танктерді қолдана бастады. Бұл болашақ шайқастарда жаңа әскери стратегиялардың қалыптасуына әсер етті.
- Бұл қақтығыста азаматтық халық та үлкен қиындықтарға тап болды. Шайқас алаңына жақын орналасқан ауылдар толығымен қиратылды. Жергілікті тұрғындар баспанасыз қалып, босқынға айналды.
- Сомма шайқасында көптеген әйгілі қолбасшылар тәжірибе жинақтады. Ағылшын генералы Дуглас Хейг және француз генералы Жозеф Жоффр шайқас кезінде маңызды рөл атқарды. Олардың стратегиялары кейінгі әскери операцияларға ықпал етті.
- Бұл шайқас Бірінші дүниежүзілік соғыстың ең символикалық оқиғаларының бірі болып саналады. Оның қасіреті мен ауыр зардаптары ХХ ғасырдағы соғыс өнеріне үлкен әсер етті. Көптеген мемориалдар мен ескерткіштер осы шайқаста қаза тапқандарға арналып тұрғызылды.
- Қазіргі таңда Сомма шайқасы өткен аймақтар туристік және тарихи орындарға айналды. Франциядағы Сомма өңірінде соғыс мұражайлары мен ескерткіштер бар. Бұл жерлер жыл сайын мыңдаған адамды өзіне тартады.
Сомма шайқасы Бірінші дүниежүзілік соғыстың ең қантөгісті оқиғаларының бірі болды. Ол миллиондаған адамның өмірін қиып, әскери тактиканың өзгеруіне ықпал етті. Бұл соғыс тарихындағы үлкен трагедиялардың бірі ретінде есте қалды. Уақыт өткен сайын жаңа зерттеулер мен тарихи деректер бұл шайқастың маңыздылығын одан әрі аша түсуде.
