Алма – әлемдегі ең танымал және көп таралған жемістердің бірі. Бұл жеміс өзінің дәмі, пайдасы және тарихымен көптеген халықтардың өмірінде ерекше орын алған. Оның отаны саналатын Қазақстан үшін де алманың тарихи маңызы зор. Енді осы жеміске қатысты әртүрлі деректер мен мәліметтерге көз жүгіртейік.
- Алманың шыққан жері ретінде Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы Жетісу аймағы танылады. Бұл өңірде жабайы алманың арғы атасы саналатын сиверс алмасы табиғи жағдайда өседі.
- Алматы қаласының атауы да дәл осы жеміспен байланысты. Қаланың тарихи атауы «Алмалы» болған, ол алмаға бай өлке екенін білдіреді.
- Сиверс алмасы – әлемдегі барлық мәдени сорттардың генетикалық бастауы. Ғалымдар бұл жабайы түрден жүздеген алманың қазіргі сұрыптары тарағанын дәлелдеген.
- Алма – раушангүл тұқымдасына жататын өсімдік. Бұл жеміс алмұрт, шие және өрік сияқты басқа да жеміс ағаштарымен туыстас келеді.
- Әлемде алманың 7500-ден астам түрі бар. Олар түсі, дәмі, пішіні мен сақтау мерзімі жағынан бір-бірінен ерекшеленеді.
- Алма ең алғаш рет 4 мың жылдан астам уақыт бұрын Орта Азияда өсіріле бастаған. Кейінірек ол Таяу Шығыс, Еуропа және Америкаға таралды.
- Алма құрамында С, В, Е дәрумендері мен темір, калий сияқты минералдар мол. Бұл жеміс адам денсаулығына пайдалы, иммунитетті күшейтеді.
- «Күніне бір алма жесең, дәрігерден алыстайсың» деген ағылшын мақалы алманың денсаулыққа пайдасын меңзейді. Бұл сөз көп елдерде кең таралған.
- Алма қабығында талшықтар мен антиоксиданттар көп мөлшерде кездеседі. Сондықтан оны қабығымен бірге жеген пайдалырақ болады.
- Алманың 85 пайыздан астамы судан тұрады. Сол себепті ол шөлді қандырып, сергітетін тағам ретінде қолданылады.
- Алмада калория мөлшері аз, сондықтан ол диеталық өнім ретінде жиі пайдаланылады. Арықтағысы келетіндерге алма – таптырмас жеміс.
- Кейбір алма сорттары бірнеше айға дейін сақталады. Арнайы тоңазытқышта немесе салқын жерде дұрыс сақталған алма қыс бойы бұзылмай тұра алады.
- Қызыл, сары, жасыл түсті алмалардың әрқайсысының дәмі мен құрамы әртүрлі болады. Жасыл алма қышқылдау болса, қызыл алма тәттірек келеді.
- Алма гүлдері ақшыл қызғылт түсті болып келеді және хош иісті. Көктемде алма бағы ерекше әсер сыйлайтын әсем көрініске айналады.
- Қазақстанда алма өсірумен айналысатын арнайы шаруашылықтар бар. Алматы облысы бұл бағытта көш бастап келеді.
- Алма ағашы жақсы күтім жасалса, 50-60 жылға дейін өнім бере алады. Ал кейбір жабайы түрлері одан да ұзақ өмір сүреді.
- Жыл сайын қазан айының алғашқы жұмасында халықаралық алма күні аталып өтеді. Бұл күн әлемнің түкпір-түкпірінде түрлі шаралармен атап өтіледі.
- Алмадан шырын, тосап, кептірілген алма, мармелад сияқты өнімдер дайындалады. Оны пісірілген тағамдар мен десерттерге қосу да кең таралған.
- Алма тозаңдану арқылы көбейеді және көптеген сорттар өздігінен емес, өзге сорттардың тозаңымен тозаңданғанда ғана өнім береді. Сондықтан бір алма бағында әртүрлі сорт отырғызылады.
- Бал аралары алма гүлін тозаңдандырып, экожүйенің маңызды бір бөлігін құрайды. Бұл табиғи тепе-теңдікті сақтау үшін өте маңызды үдеріс.
- Алма – көптеген ертегілер мен аңыздарда кездесетін символ. Ол жиі даналық, мәңгілік өмір немесе тыйым салынған нәрсе ретінде бейнеленеді.
- Тарихта Ньютона алма ағашының астында отырып, тартылыс заңын ойлап тапқаны туралы танымал аңыз бар. Бұл оқиға алманың ғылымдағы рөлін бейнелейді.
- Әлемде алманың ең көп түрін өсіретін елдер қатарына Қытай, АҚШ, Польша мен Түркия кіреді. Қазақстан да алма өсіру саласында әлеуеті жоғары елдердің бірі болып есептеледі.
- Алматыда алманың құрметіне ескерткіш қойылған. Бұл мүсін қаланың тарихи ерекшелігін бейнелейді.
- Алма – көптеген салт-дәстүр мен ұлттық тағамдарда да ерекше орын алады. Мысалы, кейбір наурыз көжелерге немесе тәтті нанға алма қосылады.
- Алма ағашының бұтағы ертеде үйлену тойларында бақыт символы ретінде қолданылған. Ол махаббат пен берекенің нышаны болған.
- Химиялық құрамы мен биологиялық белсенділігіне байланысты алма косметологияда да қолданылады. Ол теріні жұмсартып, ағартатын маскалар құрамына енеді.
- Алма тұқымында аз мөлшерде амигдалин деген зат бар, ол көп мөлшерде қауіпті болуы мүмкін. Сондықтан тұқымын көп мөлшерде жеу ұсынылмайды.
- Алма ағаштары климатқа өте бейімделгіш келеді. Олар таулы, жазықты, тіпті жартылай құрғақ аймақтарда да өсіп, өнім бере алады.
- Қазіргі таңда селекционерлер алманың жаңа сорттарын жасап шығарып келеді. Олар дәмі, түсі, төзімділігі мен пісу мерзімі бойынша өзгешеленеді.
- Алманың ұрығы бірнеше айда өсіп, жас көшетке айналады. Дұрыс егілген және күтім жасалған көшет 3-4 жылдан соң жеміс бере бастайды.
Алма жайлы келтірілген бұл мәліметтер оның табиғаттағы, адам өміріндегі және мәдениеттегі рөлінің қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Бұл жеміс өзінің қарапайымдылығымен қатар, денсаулыққа, экономикаға және рухани болмысқа да үлес қосып келеді. Қазақстан үшін алма – тек жеміс қана емес, тарихи, мәдени және табиғи мұраның ажырамас бөлігі. Осы байлықты сақтау мен дамыту – баршамыздың ортақ міндетіміз.
