Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін елдегі басқару жүйесін жаңғырту қажеттілігі туындады. Экономикалық, әлеуметтік және саяси өзгерістер мемлекеттік құрылымдарда да терең реформалар жүргізуді талап етті. Басқару тиімділігін арттыру мақсатында бірнеше кезеңмен жаңа тәсілдер енгізіліп, халықаралық тәжірибе кеңінен ескерілді. Енді осы маңызды үдерістің әртүрлі қырларын ашатын ерекше мәліметтерге назар аударайық.
- 1990 жылдары мемлекеттік басқару жүйесі бұрынғы кеңестік әкімшілік-әміршіл үлгіге негізделген болатын. Бұл модель нарықтық экономика жағдайында тиімсіз болып, оны реформалауға негіз қалады.
- 1995 жылы қабылданған жаңа Конституцияда президенттік басқару формасы нақты бекітілді. Осыдан кейін атқарушы билік күшейіп, басқару жүйесінің орталықтандырылған сипаты қалыптасты.
- Қазақстанда алғаш рет мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттік 1999 жылы құрылды. Бұл орган мемлекеттік қызметкерлердің жұмысын үйлестіру мен кәсіби стандарттарды енгізу мақсатында жұмыс істеді.
- 2001 жылы «Мемлекеттік қызмет туралы» заң қабылданып, алғаш рет меритократия принципі заңнамалық деңгейде бекітілді. Осылайша, қызметкерлерді біліктілікке қарай тағайындау жүйесі қалыптаса бастады.
- Электрондық үкімет жүйесі 2006 жылы іске қосылып, басқару саласындағы цифрландыру үдерісін бастап берді. Бұл қадам халық пен мемлекет арасындағы байланысты жеңілдетті.
- Мемлекеттік қызмет іріктеу жүйесіне тестілеу, әңгімелесу және бәсекелестік элементтері енгізілді. Бұл ашықтықты арттырып, сыбайлас жемқорлықты азайтуға бағытталған еді.
- 2011 жылы мемлекеттік қызметкерлердің этика кодексі қабылданды. Бұл құжат қызметкерлердің мінез-құлық нормаларын нақтылап, жауапкершілікті күшейтті.
- Қазақстанда басқару реформасының бір бағыты — мемлекеттік аппаратты оңтайландыру болды. Осы мақсатта бірнеше жыл қатарынан басқару деңгейлері қысқартылып, ведомстволар біріктірілді.
- 2015 жылы «100 нақты қадам» Ұлт жоспары жарияланды. Онда мемлекеттік қызметті кәсібилендіру, есептілік пен тиімділікті арттыруға бағытталған нақты шаралар қамтылды.
- Мемлекеттік басқару реформасында жастар кадрлық резервіне ерекше көңіл бөлінді. Бұл жоба жас мамандарды басқарушылық қызметке тартуға жол ашты.
- Мемлекеттік қызметтегі гендерлік теңдік мәселесі де назардан тыс қалмады. Әйелдердің басқарушы лауазымдарға тағайындалуы үшін жағдай жасау көзделді.
- Қызметкерлердің кәсіби біліктілігін арттыру үшін оқу орталықтары мен академиялар құрылды. Бұл мекемелер мемлекеттік басқару саласындағы білім беруді жүйелі түрде дамытты.
- Мемлекеттік органдардың жұмысын бағалау жүйесі енгізілді. Бұл жүйе тиімділік, нәтижелілік және халыққа қызмет көрсету сапасына қарай жүзеге асырылды.
- Мемлекеттік қызметшілердің жалақысы мен әлеуметтік кепілдіктері кезең-кезеңімен қайта қаралды. Мұның мақсаты – мемлекеттік қызметті бәсекеге қабілетті ету болды.
- Басқару реформалары аясында азаматтардың өтініштерін қарау мерзімдері қысқартылды. Бұл халықтың сенімін арттыруға және ашықтықты қамтамасыз етуге ықпал етті.
- Қоғамдық кеңестер құру тәжірибесі енгізілді. Бұл механизм арқылы азаматтық қоғамның өкілдері мемлекеттік шешімдерге ықпал ете бастады.
- Мемлекеттік қызметкерлер үшін мансаптық өсудің нақты сатылары белгіленді. Осы құрылым қызметкердің еңбек өтілі мен тәжірибесіне қарай жоғарылауын қамтамасыз етті.
- 2020 жылы «Сындарлы қоғамдық диалог» тұжырымдамасы ұсынылды. Онда мемлекеттік органдардың ашықтығы мен халықпен кері байланыс орнату қажеттілігі атап өтілді.
- Басқару жүйесін цифрландырудың келесі кезеңі – eGov mobile мобильді қосымшасын енгізу болды. Бұл қызмет азаматтарға электрондық форматта жедел қызмет алуға мүмкіндік берді.
- Жергілікті өзін-өзі басқару реформасы аясында ауыл әкімдерін тікелей сайлау жүйесі енгізілді. Бұл бастама жергілікті тұрғындардың өз өңірінің басқаруына қатысуына жол ашты.
- Мемлекеттік бағдарламалардың орындалуын бағалайтын тәуелсіз мониторинг құралдары енгізілді. Бұл бақылау тетіктері жоспарлардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді.
- Мемлекеттік аппаратты қысқарту арқылы бюджет шығындарын оңтайландыру көзделді. Бұл шара ресурстарды үнемдеп, маңызды бағыттарға бағыттауға жол ашты.
- Кадрларды бағалауда KPI және басқа заманауи менеджмент құралдары қолданылды. Бұл әдістер қызметкерлердің нақты нәтижеге бағытталуына ықпал етті.
- Басқару жүйесінде тіл саясатына да көңіл бөлінді. Мемлекеттік қызметтегі құжатайналым біртіндеп қазақ тіліне көшіріле бастады.
- Қазақстанда «Ашық үкімет» платформасы іске қосылды. Бұл азаматтарға шешім қабылдау үдерісіне қатысу мүмкіндігін беретін құралға айналды.
- Қызмет көрсететін мемлекеттік ұйымдардың клиентке бағдарланған жаңа моделі құрылды. Бұл модельде халыққа қолайлы жағдай жасау басты назарда болды.
- Мемлекеттік басқаруда цифрлық аналитика мен деректерге негізделген шешімдер қабылдау тәжірибесі кеңейтілді. Бұл құралдар тиімді жоспарлау мен болжауға көмектеседі.
- Мемлекеттік қызметшілердің қызметтік әдепті сақтауы үшін арнайы уәкіл институты құрылды. Бұл қызмет тәртіп бұзушылықтардың алдын алуға бағытталған.
- Елдегі мемлекеттік басқару реформалары халықаралық ұйымдар тарапынан оң бағаланды. Біріккен Ұлттар Ұйымы мен Дүниежүзілік банк Қазақстандағы басқару үдерісінің ашықтығын атап өтті.
- Мемлекеттік басқаруда креативті ойлау мен инновациялық шешімдер қабылдау мәдениеті қалыптаса бастады. Жаңа идеялар мен жобаларды қолдайтын арнайы акселераторлар іске қосылды.
Қазақстандағы басқару реформалары туралы жоғарыда келтірілген деректер бұл үдерістің ауқымды әрі жүйелі болғанын көрсетеді. Реформа тек құрылымдық өзгерістермен шектелмей, басқару мәдениетін де жаңа деңгейге көтерді. Ашықтық, тиімділік пен кәсібилікке негізделген жүйе халықтың сенімін арттыруда маңызды рөл атқара бастады. Мұндай қадамдар ел дамуының жаңа кезеңіне жол ашатыны сөзсіз.
