Қазақстанның тәуелсіздік тарихында Конституцияның алатын орны ерекше. Бұл құжат елдің мемлекеттік негізін бекітіп, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын айқындайды. Конституцияның қабылдануы бір күнде жүзеге аса салған іс емес, оған дейін көптеген дайындық, талқылау және тарихи шешімдер қабылданды. Енді осы маңызды оқиғаның төңірегіндегі айрықша деректерге назар аударайық.
- Қазақстан Республикасының қазіргі Конституциясы 1995 жылдың 30 тамызында бүкілхалықтық референдум арқылы қабылданды. Бұл тарихи күн ел тарихында жыл сайын Конституция күні ретінде аталып өтеді.
- Конституцияны дайындау барысында 20-дан астам шет мемлекеттің негізгі заңдары зерттеліп, салыстырмалы талдау жасалды. Бұл қадам ұлттық заңнаманың әлемдік стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз етуге бағытталған.
- Конституция жобасын әзірлеу кезінде халықтың пікірін ескеру үшін түрлі қоғамдық тыңдаулар мен ашық талқылаулар ұйымдастырылды. Елдің әр аймағынан келіп түскен мыңдаған ұсыныс пен ескерту құжат мазмұнына ықпал етті.
- 1995 жылғы Конституция – Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейін қабылдаған екінші негізгі заңы. Бұған дейін 1993 жылы алғашқы посткеңестік Конституция бекітілген болатын.
- 1995 жылғы Конституцияда алғаш рет президенттік басқару формасы нақты түрде бекітіліп, билік тармақтарының ара-жігі нақты ажыратылды. Бұл жүйе мемлекеттік тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында енгізілген.
- Конституцияда адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет үшін ең жоғарғы құндылық ретінде танылды. Бұл қағида құжаттың бүкіл құрылымын айқындап отыр.
- Негізгі заң 9 бөлім мен 98 баптан тұрады және оның әр тарауы мемлекеттің маңызды салаларын қамтиды. Баптарда құқықтық нормалармен қатар, елдің рухани және мәдени құндылықтары да көрініс тапқан.
- Референдумда Конституцияны қолдап дауыс бергендердің үлесі 90 пайыздан асып, бұл халықтың жаңа заңға деген сенімін көрсетті. Ресми дерек бойынша, дауыс беруге сайлаушылардың 90,6 пайызы қатысты.
- Конституцияда алғаш рет азаматтық қоғам институттарының дамуына құқықтық негіз қаланды. Бұл азаматтардың мемлекет ісіне араласу мүмкіндігін кеңейтті.
- 1995 жылы қабылданған Конституцияға кейін бірнеше рет өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Бұл өзгерістер саяси жүйедегі қажеттілікке сай жүзеге асырылып отырды.
- Конституцияда жер және оның қойнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар әлемі, басқа да табиғи ресурстар халыққа тиесілі екені атап көрсетілген. Бұл ереже ұлттық байлықты басқару мен қорғау мақсатында енгізілген.
- Конституцияда мемлекеттік тіл мәртебесі айқындалған. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі болып белгіленіп, орыс тілі ресми түрде қолданылатын тіл ретінде көрсетілген.
- Қазақстан Конституциясының мәтіні халыққа түсінікті болу үшін бірнеше тілге аударылды. Атап айтқанда, қазақ және орыс тілдерінен бөлек, ағылшын тіліне де ресми түрде тәржімаланған.
- Конституция күні алғаш рет 1996 жылы ресми мереке ретінде атап өтілді. Бұл күн жыл сайын Қазақстан азаматтарын құқықтық мәдениетке баулитын маңызды күн ретінде тойланады.
- Негізгі заң қабылданар алдында Конституциялық кеңес пен сарапшылар тобы құрылып, жобаның заңдылығы мен қисындылығын тексеріп отырды. Бұл процесс құжаттың құқықтық және ғылыми негізін күшейтті.
- Конституцияда Қазақстан өзін зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп жариялаған. Бұл ұстаным елдің ішкі және сыртқы саясатына бағыт беретін негізгі қағида ретінде қызмет етеді.
- Конституцияның қабылдануы мемлекеттің егемендігін бекітіп қана қоймай, халықаралық қауымдастық алдында оның мәртебесін нығайтты. Бұл құжат Қазақстанның БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдармен тең серіктестікке жол ашты.
- Конституция мәтіні алғаш рет арнайы шығарылған кітапша ретінде барлық облыс орталықтарында таратылды. Бұл халықты заңмен таныстыру және құқықтық сауаттылықты арттыру мақсатында ұйымдастырылған шара болды.
- Негізгі заңда жеке адамның ар-намысы мен қадір-қасиетінің тиіспеушілігіне ерекше назар аударылған. Бұл баптар азаматтардың бостандықтарын қорғауға бағытталған нақты құқықтық механизмдермен қамтамасыз етілген.
- Конституцияның 1-бабында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде сипаттайды. Бұл ұғымдар бүкіл заң жүйесінің іргетасын құрайды.
- Конституцияда сайлау құқығы, сөз бостандығы, дін ұстану еркіндігі секілді негізгі демократиялық қағидалар айқын көрініс тапқан. Бұл азаматтардың қоғамдық-саяси өмірге белсенді қатысуына құқықтық мүмкіндік береді.
- Конституция бойынша Қазақстанда билік халыққа тиесілі. Халық өз билігін тікелей референдум арқылы немесе өкілдік органдар арқылы жүзеге асырады.
- Конституцияда халықаралық шарттар мен келісімдердің ұлттық заңдардан басым болатыны жазылған. Бұл қағида Қазақстанның халықаралық құқық жүйесімен үйлесімділігін қамтамасыз етеді.
- 1995 жылғы Конституцияның жобасын әзірлеу ісіне белгілі заңгерлер, саясаткерлер, ғалымдар мен қоғам қайраткерлері тартылған. Бұл көпсалалы сараптама Конституцияның мазмұнына тереңдік берген.
- Конституцияда мемлекеттік рәміздерге – Ту, Елтаңба және Әнұранға ерекше баптар арналған. Бұл ұлттық бірлікті және патриотизмді күшейтуге бағытталған маңызды ереже.
- Конституцияның қабылдануы Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылуына және этносаралық келісім саясатының заңдық негізіне жол ашты. Бұл қадам еліміздегі тұрақтылық пен татулықты нығайтты.
- 30 тамыз – Қазақстан Конституциясы қабылданған күн ретінде Тәуелсіздік тарихындағы маңызды меженің бірі саналады. Бұл күн еліміздің даму жолындағы жаңа кезеңнің бастауы болды.
- Конституцияны қабылдау арқылы Қазақстан өз заңнамасын тәуелсіз бағытта қалыптастыруға кірісті. Бұл қадам бұрынғы кеңестік жүйеден түбегейлі ажыраудың заңдық негізі болды.
- Қазақстан Конституциясының мазмұны адам құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық стандарттарға толық сәйкес келеді. Бұл еліміздің демократиялық ел ретінде қалыптасуына зор ықпал етті.
Қазақстан Конституциясының қабылдануы – ел тарихындағы аса маңызды оқиғалардың бірі. Бұл құжат мемлекет пен қоғам арасындағы келісімді, азаматтардың еркіндігін және заң үстемдігін қамтамасыз ететін негізгі құқықтық іргетас болып табылады. Тізбеленген мәліметтер арқылы біз бұл заңның қаншалықты терең әрі жан-жақты дайындықпен дүниеге келгенін көре аламыз. Конституцияны білу – әрбір азаматтың құқықтық мәдениетінің ажырамас бөлігі.
