Баклажан – әлемнің көптеген елдерінде танымал әрі кеңінен қолданылатын көкөніс. Оның ерекше дәмі мен түрлі аспаздық қасиеттері бұл өнімді асүйдің ажырамас бөлігіне айналдырған. Көпшілікке тек көкөніс ретінде белгілі бұл өсімдіктің тарихы мен табиғи ерекшеліктері аса қызықты. Төменде келтірілген деректер баклажан туралы танымыңызды кеңейтіп, оны жаңа қырынан тануға мүмкіндік береді.
- Баклажан ботаникалық тұрғыдан көкөніс емес, ол жидектер тобына жатады. Бұл оның құрылымына және тұқымының ішіндегі орналасуына байланысты анықталады.
- Баклажанның отаны Үндістан болып саналады. Онда бұл өсімдік 2000 жылдан астам уақыт бойы өсіріліп келеді.
- Бастапқыда баклажандар жабайы түрде өскен және ұсақ, ащылау дәмі бар болған. Кейіннен адамдар оны үй жағдайында өсіріп, қазіргі түрлерін шығарған.
- Еуропаға баклажан араб саудагерлері арқылы жеткізілген. Ол алғаш рет XV ғасырда Испанияда танымал бола бастаған.
- Көптеген тілдерде баклажанның атауы араб тіліндегі «аль-бадинджан» сөзінен шыққан. Бұл оның тарихи таралу жолын айғақтайды.
- Орта ғасырларда Еуропада баклажанға күмәнмен қараған, тіпті оны жеуге болмайды деп есептеген. Кейбіреулер оны есалаңдыққа әкеледі деп ойлаған.
- Баклажанның түсі көбіне қою күлгін болса да, ақ, жасыл, сары және тіпті қызғылт түсті түрлері де бар. Бұл түс айырмашылықтары сорттық ерекшеліктерге байланысты.
- Баклажан құрамында никотиннің аз мөлшері бар, бірақ бұл деңгей өте төмен. 1 килограмм баклажандағы никотин мөлшері бір тал темекідегі мөлшерден әлдеқайда аз.
- Бұл көкөніс төмен калориялы тағам саналады, 100 грамм өнімде шамамен 25 ккал ғана болады. Сондықтан ол диеталық мәзірлерге жиі енгізіледі.
- Баклажан құрамында калий, магний, С және В дәрумендері мол. Олар жүрек-қантамыр жүйесіне жағымды әсер етеді.
- Баклажанды пісірмес бұрын тұзды суға салып қою – кең таралған тәсіл. Бұл оның ащы дәмін азайтуға және май сіңіруін төмендетуге көмектеседі.
- Баклажан терісі антиоксиданттарға бай, әсіресе насунин атты затқа. Бұл қосылыс жасушаларды еркін радикалдардан қорғайды.
- Баклажан – алқа тұқымдасына жататын өсімдік. Оның жақын туыстары қатарында қызанақ, бұрыш және картоп бар.
- Жеміс ретінде саналатын баклажанды техникалық тұрғыдан жидек деп атауға болады. Оның ішінде ұсақ тұқымдар кездеседі, олар піскен сайын қатая түседі.
- Баклажан тропиктік және субтропиктік климатты жақсы көреді. Ол жылы әрі күн сәулесі мол жерде жақсы өседі.
- Бұл өсімдік суыққа өте сезімтал, сондықтан ашық далада тек көктемнің соңы мен жаздың басында отырғызылады. Күзгі суықтардан кейін ол тез солып қалады.
- Әлемдегі ең ұзын баклажан Қытайда өсірілген және оның ұзындығы 70 сантиметрден асқан. Бұл ерекше жетістік рекорд ретінде тіркелген.
- Баклажандар түрлі ұлттық тағамдарда жиі қолданылады, әсіресе Жерорта теңізі, Таяу Шығыс және Азия асханасында. Мысалы, Грекияда мусака, Түркияда имам баялды, Үндістанда бхарта деген тағамдарда кездеседі.
- Қазақстанда баклажан көбіне кәуап, салат және бұқтырма түрінде дайындалады. Соңғы жылдары оны тұздап, қыстық тағам ретінде де кеңінен қолдана бастады.
- Баклажан гүлдері әдемі күлгін немесе көкшіл түсті болады. Гүлдері өздігінен тозаңданады және олардың саны өнім мөлшеріне әсер етеді.
- Жемістің ащылығы көбіне құрамындағы соланин деген затқа байланысты. Бұл зат піспеген жемісте көбірек болады, сол себепті піскен күйде тұтыну ұсынылады.
- Баклажан өсіру кезінде топырақтың құнарлылығы мен ылғалдығы маңызды рөл атқарады. Ол құмдақ әрі дренажы жақсы топырақта жақсы өсіп, мол өнім береді.
- Оны ашық топырақта да, жылыжай жағдайында да өсіруге болады. Жылыжайда ерте көктемнен бастап өнім алуға мүмкіндік туады.
- Баклажан терісі жылтыр және тығыз болуы тиіс, бұл оның жаңа екенін білдіреді. Әжімденген немесе жұмсарған баклажан ескі әрі дәмі нашар болуы мүмкін.
- Ұзақ уақыт сақтау үшін баклажанды тоңазытқышта немесе салқын, құрғақ жерде сақтау керек. Оның температураға сезімталдығы жоғары болғандықтан, қатып қалмауы маңызды.
- Қытай мен Үндістан баклажан өндіру бойынша әлемде алдыңғы орында тұр. Бұл елдерде оның сан алуан түрлері мен сорттары өсіріледі.
- Баклажан тарихта дәрілік мақсатта да қолданылған. Халық медицинасында оны ас қорытуды жақсарту және қан қысымын реттеу үшін пайдаланған.
- Оны қатты қуырған кезде майды көп сіңіріп алатыны белгілі. Сол себепті заманауи аспаздықта оны пісіру алдында алдын ала тұздап, артық сұйықтығын шығару ұсынылады.
- Баклажаннан уылдырық сияқты жеңіл тағамдар жасауға болады. Мұндай тағамдар консервіленіп, ұзақ уақыт сақтауға қолайлы.
- Бүгінгі таңда баклажан генетикалық селекция арқылы жетілдіріліп, түрлі пішіндер мен түстерге ие жаңа сорттар шығарылған. Бұл оны аграрлық нарықта кең танымал өнімге айналдырды.
Баклажан туралы келтірілген мазмұнды мәліметтер бұл өсімдіктің асүйде ғана емес, табиғат пен мәдениетте де маңызды орын алатынын көрсетеді. Оның түрлі қасиеттері мен пайдалы жақтары оны бағалы тағамдық өнімге айналдырып отыр. Баклажанды тереңірек танып-білу – денсаулыққа пайдалы тағамдар дайындаудың жолын кеңейту деген сөз. Осындай танымдық деректер көкөністерге деген көзқарасты байыта түседі.
