Болгар тілі – славян тілдерінің ішінде ерекше орын алатын, бай тарихы мен өзіндік грамматикалық ерекшеліктері бар тілдердің бірі. Бұл тіл Балқан түбегінде кең таралған және болгар халқының ұлттық бірегейлігін қалыптастыруда маңызды рөл атқарған. Болгар тілінің құрылымы, сөздік қоры мен даму тарихы туралы көптеген қызықты деректер бар.
- Болгар тілі – кириллица әліпбиін пайдаланған алғашқы тілдердің бірі. Бұл әліпбиді IX ғасырда Кирилл мен Мефодий деген ағайындар жасап шығарған. Ол славян халықтарының жазу мәдениетінің негізін қалады.
- Бұл тіл славян тілдерінің оңтүстік тобына жатады. Болгар тілі серб, македон және хорват тілдеріне жақын болғанымен, олардың арасында грамматикалық айырмашылықтар көп. Болгар тілінде септіктер жүйесі жоқ немесе өте шектеулі қолданылады.
- Болгар тілінде ең көне славян жазба ескерткіштері сақталған. «Преслав жазба ескерткіштері» деп аталатын қолжазбалар X ғасырдан бері белгілі. Бұл құжаттар сол кезеңдегі болгар тілінің құрылымын зерттеуге мүмкіндік береді.
- Славян тілдерінің ішінде болгар тілі ерекше грамматикалық жүйеге ие. Басқа славян тілдерінен айырмашылығы, онда етістіктің өткен шақтың бірнеше түрі қолданылады. Бұл өткен оқиғаларды нақтылау үшін қажет.
- Болгар тілі және македон тілі өзара өте ұқсас. Кейбір ғалымдар македон тілін болгар тілінің диалектісі деп санайды. Алайда македон халқы өз тілін жеке тіл ретінде қабылдайды.
- Бұл тілде анық артикльдер қолданылады. Болгар тілі – артикльдерді сөз соңында жалғау арқылы білдіретін жалғыз славян тілі. Мұндай ерекшелік оны роман тілдеріне жақындатады.
- Болгар тілінде септік жалғаулары дерлік жоқ. Басқа славян тілдерінде көп кездесетін септіктер болгар тілінде жоқтың қасы. Бұл оның грамматикалық құрылымын біршама жеңілдетеді.
- Орыс тілімен салыстырғанда, болгар тілінде сөз тәртібі еркіндеу. Бірақ белгілі бір мағыналық өзгерістер сөздердің орын тәртібіне байланысты болуы мүмкін. Бұл синтаксистік икемділік сөйлем құрылымында ерекше мәнге ие.
- Болгар тілінде орыс және украин тілдеріндегі «быть» етістігі қазіргі шақта қолданылмайды. Оның орнына тәуелдік есімдіктер мен басқа да грамматикалық құрылымдар пайдаланылады. Бұл ерекшелік оны түркі тілдерімен ұқсастырады.
- Болгар тілінде есімдіктердің ерекше жүйесі бар. Олардың арасында белгілілік пен бейбелгісіздік мәнін білдіретін арнайы формалар кездеседі. Мұндай айырмашылық сөз мағынасын нақтылау үшін қолданылады.
- Болгар тілінде көмекші етістіктер кеңінен пайдаланылады. Бұл жүйе француз, ағылшын және испан тілдеріндегі грамматикалық құрылымдармен ұқсас. Көмекші етістіктер өткен шақтың әртүрлі формаларын жасау үшін қажет.
- Болгар тілі түркі тілдерінен көптеген сөздерді қабылдаған. Осман империясының ықпалы болгар лексикасына әсер етіп, көптеген түрік сөздері күнделікті өмірде кеңінен қолданылады. Сонымен қатар, грек және латын тілдерінен енген сөздер де бар.
- Болгар тіліндегі ең ұзын сөз – «непротивоконституционствувателствувайте». Бұл сөз «конституцияға қарсы әрекет жасамаңыз» деген мағынаны білдіреді. Ұзын сөздер болгар тілінде сирек кездеседі, бірақ оларды заң терминдерінде кездестіруге болады.
- Бұл тілде балама шақ категориясы бар. Болгар тілінде өткен шақтың ерекше түрлері қолданылады, олар оқиғаның болғанына сенімділік деңгейін көрсетеді. Бұл грамматикалық ерекшелік басқа славян тілдерінде кездеспейді.
- Болгарияда көптеген диалектілер бар. Елдің әр өңірінде сөйлеу мәнері мен лексикалық ерекшеліктер өзгеше болуы мүмкін. Кейбір диалектілер македон тіліне жақын келеді.
- Болгар тілі шетелдіктер үшін үйренуге қолайлы славян тілдерінің бірі болып саналады. Грамматиканың қарапайымдылығы және сөздердің латын және грек тілдерімен ұқсастығы оны меңгеруді жеңілдетеді.
- Болгар алфавиті кириллица негізінде жасалғанымен, оның кейбір әріптері орыс кириллицасынан өзгеше. Мысалы, «Ъ» әрпі болгар тілінде жиі қолданылады және дауысты дыбыстарды бөлу үшін пайдаланылады.
- Бұл тілде орыс тіліндегідей «вы» және «ты» есімдіктері бар. Бірақ ресми стильде «вы» есімдігі жиі қолданылады, ал күнделікті қарым-қатынаста адамдар «ты» формасына еркін өтеді.
- Болгар тіліндегі сөздердің көпшілігі славян тілдеріне тән болғанымен, басқа тілдерден алынған сөздер де көп. Ағылшын, неміс, француз және түрік тілдерінен енген көптеген сөздер бар. Бұл Болгарияның тарихи байланыстарымен байланысты.
Болгар тілі – қызықты ерекшеліктерге ие және көп ғасырлық тарихы бар тілдердің бірі. Оның грамматикалық құрылымы басқа славян тілдерінен ерекше, ал лексикасы бірнеше тілдік ықпалдың нәтижесінде қалыптасқан. Бұл тілді зерттеу тек болгар мәдениетін ғана емес, жалпы славян әлемін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
