Қазақстан – жылқы түлігін ежелден қасиет тұтып, оны тұрмыс пен мәдениеттің ажырамас бөлігіне айналдырған елдердің бірі. Жылқы қазақ халқының көшпелі өмір салтында ғана емес, шаруашылық пен ұлттық дәстүрлерде де ерекше орын алған. Бүгінде елімізде жылқы шаруашылығы қарқынды дамып, асыл тұқымды жылқылар өсіріліп, ұлттық спорт түрлері мен тағам өнеркәсібінде кеңінен қолданылуда. Төменде осы салаға қатысты маңызды деректер ұсынылған.
- Қазақстан – жылқының алғаш қолға үйретілген жерлерінің бірі. Археологиялық қазбалар Ботай мәдениеті кезінде жылқылардың қолға үйретілгенін дәлелдейді.
- Елімізде 3 миллионнан астам жылқы бар. Бұл Қазақстанды әлемдегі ең ірі жылқы өсіретін елдердің қатарына қосады.
- Қазақ жылқысының ерекше төзімділігімен танымал бірнеше тұқымы бар. Көпшілікке белгілі түрлері – жабы, қостанай жылқысы және адай жылқысы.
- Жабы жылқысы ұзақ қашықтыққа жүруге және қатал климаттық жағдайларға шыдамдылығымен ерекшеленеді. Ол көшпелі өмір салтына бейімделген, қыста қар астынан өзі шөп тауып жей алады.
- Адай жылқысы жүйріктігімен белгілі. Ол жылдамдық пен күшті қажет ететін ұлттық спорт түрлері үшін жоғары бағаланады.
- Қостанай жылқысы спорттық бағытта өсіріледі. Бұл тұқым шапшаң әрі ұзақ жүруге қабілетті, сондықтан ат спорты мен көлік ретінде кеңінен қолданылады.
- Қазақстандағы жылқы шаруашылығы тек ет және сүт өндірумен ғана емес, ұлттық спорт түрлерімен де тығыз байланысты. Көкпар, бәйге, аударыспақ сияқты ойындар жылқысыз өтпейді.
- Қымыз – жылқы сүтінен дайындалатын ең танымал ұлттық сусын. Оның емдік қасиеттері бар, дәрумендер мен минералдарға бай, ас қорыту жүйесін жақсартады.
- Жылқы еті қазақ асханасында ерекше орын алады. Қазы, шұжық, жая секілді тағамдар жоғары сапалы өнім саналады және дәстүрлі мерекелерде жиі дайындалады.
- Бәйге – қазақ халқының ең көне жарыстарының бірі. Бұл сайыс жылқылардың жылдамдығын, төзімділігін және шабандоздың шеберлігін сынайды.
- Көкпар – ат үстінде тартыс жүргізетін ұлттық ойын. Оған арнайы үйретілген жүйрік, төзімді және икемді жылқылар қолданылады.
- Аударыспақ – қазақ күресінің жылқы үстіндегі нұсқасы. Мұнда шабандоздар қарсыласын аттан құлатуға тырысады.
- Қазақстанда жылқы шаруашылығы ғылыми деңгейде зерттеледі. Жылқы тұқымын жақсарту мен олардың өнімділігін арттыру бағытында арнайы селекциялық жұмыстар жүргізілуде.
- Жылқылардың интеллектуалдық қабілеттері жоғары. Олар адам эмоциясын түсінеді, иесін таниды және қарапайым бұйрықтарға жауап бере алады.
- Қазақстандық жылқылар халықаралық деңгейде де танымал. Жергілікті тұқымдардың төзімділігі мен өнімділігі шетелдік мал шаруашылығы мамандарының қызығушылығын тудырады.
- Жылқылар адам денсаулығына да оң әсер етеді. Атпен серуендеу және иппотерапия жүйке жүйесін тыныштандырып, денсаулықты нығайтады.
- Жылқы шаруашылығы ауыл шаруашылығының экономикалық тұрғыдан маңызды саласы. Оның өнімдері ішкі нарықта да, халықаралық саудада да сұранысқа ие.
- Жылқы өсіру қазақ халқының мәдениетімен тығыз байланысты. Бұл дәстүр ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді.
- Қазіргі таңда жылқы шаруашылығын дамытуға мемлекет тарапынан қолдау көрсетілуде. Асыл тұқымды жылқыларды көбейту, өнім сапасын арттыру және экспорт мүмкіндіктерін кеңейту бағытында түрлі бағдарламалар іске асырылуда.
Қазақстандағы жылқы шаруашылығы – ұлттық дәстүрмен ұштасқан маңызды сала. Бұл бағыт тек экономикалық маңыздылықпен шектелмей, халықтың мәдениеті мен руханиятының ажырамас бөлігі болып қала береді. Жылқылардың төзімділігі мен қазақ халқының оларға деген құрметі бұл саланың болашақта да қарқынды дамитынын көрсетеді.
